Əvvəllər Yunanıstan deyəndə ağıla ilk gələn şey sivilizasiyanın, fəlsəfənin mənbəyi olan bir əfsanəvi ölkə idi. Lakin günümüzdə Yunanıstan deyəndə ağla ilk gələn söz Krizis`dir. Necə oldu ki, Demokratika sözünün atası Kleistenis`in yurdu olan Yunanıstan suverenliyini itirməyə və ayaq altında məhv olmağa doğru gedir?
Siyasətin İqtsadiyyat üzərindəki səlahiyyəti itib. Artıq böyük korporosiyalar siyasət diqtə edir, qanunları təklif edir, seçir, dəyişdirir. Siyasətçilər isə səssiz qalırlar. Buna səbəb isə həmin siyasətçilərin `sponsorları` elə bu korporasiyaların olmasıdır.
Bu dəyişiklik ümumi ideologiyalarda (liberalizm, demokratika, kapitalizm) deformasiyalar yaratmağa başlayır. Res Publika`dan Res Privata`ya keçirik. Siyasətdə Korporatizm termini hazırkı zamanda tez-tez işlədilir. Yalnızca hakimiyyətdə olanlar öz sözlərini qanun olaraq qəbul etdirə bilirlər. Onlara qarşı çıxanları isə terrorist, anarxist, asayişi pozan, narkoman, qatil adları ilə birdəfəlik susdura bilirlər. Bu isə demokratiya anlayışının heç bir yerdə mövcud olmadığını sübut etməkçün kifayətdir. Bu vəziyyət həm mikro həm makro görüntülərdə mövcuddur. Amerikada öldürülən azlıqlar, eks-SSRİ ölkələrindəki vicdan və siyasi məhbuslar, Orta Asya ölkələrində baş verən vətəndaş müharibəsi mikro-görüntülərə nümunədir. Müsəlman təriqətlərinin bir-biri ilə və İslam`ın Qərblə olan müharibəsi, Rusiya və Qərbin Ukrayna münaqişəsi və digər ölkələrarası məsələlər isə makro-görüntüyə nümunədir.
Belə bir vəziyyətdə yeni bir ideoloji çevriliş etmək və korporasiyaların insan mənəviyyatı üzərindəki təsirini azaltmaq lazımdır. Buna isə yalnızca öz istehlak mədəniyyətimizi dəyişməklə başlaya bilərik. Digər tərəfdən isə bu mədəniyyəti təhsil`lə yaymaq, yeni nəsli bu barədə bilgiləndirmək lazımdır.
Notlarda tapmışdım səni.
Nə gözəl yağırdın buludlardan, gözlərin tək masmavi.
Mən isə həyətə çıxa bilməyən uşaqtək
pəncərədən əlimi uzadıb yığırdım damlalarını ovcuma.
Biz çox gözlədik.
Sevilməyi gözlədik,
Sevməyi gözlədik,
yazı gözlədik ağacdakı yarpaqlar kimi,
bilmədik payızın daha öncə gələcəyini.
Gəlib bizi bir-birimizdən ayıracağını bimədik.
Hər kitab kimi bizim sevgimiz də bitdi.
Sən qoydun son nöqtəni son sözlərinlə.
Mən itdim gözlərinin mavisində,
qırıldı qanadlarım sən getdiyində…
Dəli şairlər anlatsın dərdimi mənim.
Yazsınlar kağıza axmaq bir sevgilinin şerini.
Misralara töksünlər qanımı, ağrıtmaz…
Sən gedəndən sonra heçnə ağrıtmır.
Öyrəşirəm sənsizliyə….
Və səhər gələcək və yenə günəş
öz istisiylə sevindirəcək hərkəsi, hərşeyi.
Və sən yenə həmin buludlarda olacaqsan, gözlərin tək masmavi.
Devaluation of AZN
Çoxdandır heçnə yazmırdım. Fevral`ın 3cü həftəsi idi, özümə 2015 üçün planlar yazdım. Bu planlardan biri də blog yazmağa davam etməyimdir. Blog yazmağın çox xeyri olduğunu düşünürəm, çünki ən azından 2 cümləni əlaqəli şəkildə ard-arda yaza bildiyini xatırladır insana. Bundan başqa, özümüzü ifadə edərkən `yerinə düşən` sözlərdən istifadə etməyi öyrədir. İngiliscə yazdığım yazılarla isə dil biliyimi daha da artırıram. Lakin, əsas yazılarım azərbaycancadır. Hərhalda, bəli, davam edirəm yazmağa…
***
Deməli 1 həftədir manat(AZN) haqqında gedən söhbətlərə sakitcə qulaq asmağa davam edirəm. Ətrafımda olan bir çox iqtisadiyyat, biznes oxuyan tələbələr, müəllimlər, iqtisadiyyatdan başı çıxan insanlar bir çox şərh bildirdilər manat`ın dəyərdən düşməsi haqqında. Məndən 2 il öncə kimsə soruşsaydı ki pulun dəyərdən düşməsi və ya dəyərinin yüksəlməsi nə deməkdir bilirsən, hərhalda çox mənasız bir zarafatla yola verərdim. Amma bugün milli valyutanın dəyərdən düşməsinin, xüsusən də Azərbaycan kimi bir ölkədə, necə fəsadlara yol açdığını düşünəndə zarafat edə bilmirəm. Bu hadisəni sadə dillə, qısa şəkildə izah edim. Bilirəm, internet bizə artıq informasiyaları sürətli şəkildə beynimizə ötürməyi öyrədib.
Bir yay gecəsi, susqun bütün ağaclar,
Susqun bütün ümidlər, susqun bütün ölülər.
Tanrı boş vermiş bəndələrini otağının bir küncündə
Siqaret tüstüsündə.
Bizi öldürən bizlərin ölümdən qorxusu nədi ki?
Biz rənglərimizi kor edən əlsiz bir rəssamıq
Hər gün bir günahın ocağında.
Gün gəlir axtarırıq ana sevgisini
Bir qadının qucağında.
Tökülmüş bütün xatirələr sənin göz yaşlarında.
Şeirlərimin anlamı yoxdu bir qadın olmasa hər sətirdə,
Söydüyüm hər tanrı uşaqlardan utandı,
Ya həyatını aldığı, ya sevgisini aldığı, ya da…
Gözlərində tapdım nirvana`nın işıltısını,
İki kiprik arasındaydı bütün həyatım.
Bir sevgi nədir ki, al hədiyyəm olsun sənə həyatım.
Bir gün getsən, xahiş edirəm, mənə get.
Yollar aparsın səni cənnətimin düz orta yerinə,
Qoy qəlbimi də, göz yaşlarını də ora.
Sonra, sonra heç baxma arxana,
Rədd ol…
Münhen`də Westpark adlı bir park var. Təbiətin bütün gözəllikləri bu parkda birləşib desəm yanılmaram yəqin ki. Balaca təpəliklər, göl, şəlalə, balaca da bir meşə. Ora hər gün gedib 1 saat gəzən bir insanın yaşam keyfiyyəti min qat daha çox olar deyə bilərəm. Bu da həmin məkanın bir hissəsindən şəkil.
Sözüm tərifləməkdən savayı bu yaxınlarda yaşadığım maraqlı bir hadisəni əhvalat etməkdir. Parkda Buddha`nın heykəli var, və həmin heykəlin hansı ölkənin mədəniyyətinə məxsus olduğunu öyrənmək üçün elə həmin yerdə meditasiyasını bitirən bir Asiya`lıdan soruşdum və bununla da maraqlı söhbətimiz başladı. Buyurun sizə söhbətdən maraqlı məqamları paylaşıram:
Hansısa bulud yağış yağdıracaq və mən otağımda oturub hansısa mindfucker bir musiqi dinləyəcəm.
Günəşin nə vaxt doğub batdığıynan maraqlanmayacam. Necə ki nə sənin gəlişinlə maraqlandım, nə də gedişinlə. Əsas o idi ki günəş var idi. Bir də sən var idin.
Demişdim ee, hansı şəhər güldürəcək deyə tanrı soruşmuşdu, indi o sualı qırağa qoyub hansı qadın öldürəcək deyə soruşur tanrı təkliyinə möhkəmcə sarılıb.
İndi hansısa bir bulud yağdıracaq yağışını, indi hansısa bir şair düşünməyəcək günəş nə vaxt çıxdı, nə vaxt batdı… Bir şeir yazıb davam edəcək təkliyiylə sevişməyə.
***
Səni yaxınlarda bir yerə qoyub
Gəldim uzaqların yanına.
Hansı adəm övladı açıqlar
Necə yayılıb bu kimsəsizlik qanıma.
Vəsiqələrdə boş qoyulub yeri,
O qədər boşam sənsiz,
yəni heçkimsiz….
Sualların çoxluğu qorxutmur,
Bilirsən, cavabın olmayanda heçnəyə
utanmırsan ölməkdən.
Heç münkərnən nəkir də
soruşmayacaq heçnə.
Çıxart bütün bədənini,
gəl heçnəyinlə
Ol mənim Təkliyim.
Sarılım sənə, sevişim sənlə.
Sən də soruşma heçnə,
sadəcə gəl.
***
İndi hansısa bir bulud yağdıracaq yağışını, indi hansısa bir şair düşünməyəcək günəş nə vaxt çıxdı, nə vaxt batdı… Bir şeir yazıb davam edəcək təkliyiylə sevişməyə.
Bax mənə, gözlərimə.
Söylə… Nədir adın?
Sarı saçlı qadın.
Bu kədər qoxusu ətrindənmi gəlir?
Parçalayır, ruhumun dərinliklərini dəlir.
Bu tamaşada axı nədir bizim rolumuz?
Sonunda bitməyəcəkmi
Birgə getdiyimiz yolumuz?
Yazdığım bütün misralarda səni axtardım,
Axtardığım bütün yollarda təkliyi tapdım.
Bir də ümidlərimi.
Solmuş ümidlərimi sevgimiz kimi…
Tut Əlimdən, gəl gedək buralardan,
Uzaqlara insanlığı öldürən insanlardan.
Unudaq səhvləri,
cıraq keçmiş vərəgləri.
Durduraq zamanı, saatları dəqiqələri,
Qaçma məndən, gözlə məni…
Ol mənə yaxın,
sarı saçlı qadın.
Söylə mənə. Nədir adın?
Picture by Delawer(Artist)
Bu terminləri yenicə bitirdiyim Lesley Levene`nin yazdığı `İ think, therefore İ am`(Düşünürəm, ona görə də varam) kitabından öyrəndim və tərcümə etdim. Tərcümə zamanı Azərbaycan dilinin izahlı lüğətindən istifadə etmişəm.
Atomizm– Şey`lərin(şey- konkret və mücərrəd zadlar mənasını verir) xüsusi və müstəqil parçalara bölünüb analiz edilərək başa düşülə bildiyini iddia edən fəlsəfi cərəyandır.
Konseptualizm– Mücərrəd məvhumların yalnızca idrak`da mövcud olduğunu iddia edən fəlsəfi cərəyan.
Kritik Realizm– Prinsip olaraq gerçəkliyin olduğunu, lakin bu gerçəkliyin hər zaman hüdudlanmış olduğunu iddia edən realizm cərəyanının bir qoludur.
Dekonstruksianizm– Fəlsəfi və ədəbi dilin onların daxilində olan mövhum və dili öyrənməklə analiz edilməsidir- məsələn, ifadə formalarının özəyindəki məna və fərziyələr arasındakı əlaqə.
Deizm– Kainata müdaxilə etməyən ilahi varlıq və ya yaradıcıya olan inancdır.
Deontologiya– Vəzifə və öhdəliklərin təbiətini(əsasını) öyrənən fəlsəfi sahədir.
Determinizm– Bütün hadisələrin baş verməsinin maddi və mənəvi səbəbinin olduğunu iddia edən fəlsəfi cərəyandır.
Dialektik Materializm– Siyasi və tarixi hadisələrin sosial konfliktlər səbəbindən, hansı ki maddi ehtiyaclardan doğur, baş verdiyini deyən Marksizm cərəyanının bir qoludur.
Dualizm– iki hissəyə, kateqoriyaya və ya elementə bölünmə deməkdir.
Emotivizm- Dəyər və inancların(xüsusilə etik dəyərlər) mühakiməsinin mövcud faktlardan çox emosiyanı əks etdirdiyini iddia edən fəlsəfi cərəyandır.
Empirizm– Bütün biliklərin hisslərimizdən doğan təcrübələrə istinadən yarandığını iddia edən fəlsəfi cərəyandır.
Epistemologiya– Biliyi, xüsusən də onun metodlarını, tutarlılığını, və hüdüdlarını öyrənən fəlsəfi sahədir.
Ekzistensializm (lat. exsistensia-varlıq)- Fərdin azad və məsuliyyətli şəkildə mövcudluğu ideyasıdır.
Funksiyanizm– Şey`lərin(şey- konkret və mücərrəd zadlar mənasını verir) ümumi yalnızca sistemdə gördüyü funksiyadan ibarət olduğunu iddia edən fəlsəfi cərəyandır.
Humanizm– İlkin önəmin ilahi və ya fövqəltəbii varlıqlara yox, insanlara bağlı olmasını iddia edən etik/fəlsəfi cərəyandır..
İdealizm-Ruhi olanın, qeyri-maddinin birinciliyi və maddi olanın ikinciliyi prinsiplərindən çıxış edən fəlsəfi cərəyandır.
İdeologiya– İctimai şüurun müxtəlif formalarında ifadə olunan ideyalar, təsəvvürlər, məfhumlar sistemidir.
Liberalizm– Azadlığa inanan və onu tələb edən siyasi/fəlsəfi cərəyandır.
Məntiqi Pozitivizm– Yalnızca məntiqi analizlə həll oluna bilən mənalı fəlsəfi problemlərin varlığını fərz edən idealist fəlsəfi cərəyandır.
Materializm-İdealizmin əksinə olaraq dünyanın obyektiv varlığını və material onun qanunauyğunluqlarının dərk olunmasının mümkünlüyünü qəbul edən elmi-fəlsəfi cərəyandır.
Metafəlsəfə– Fəlsəfənin təbiətini(əsasını) öyrənən teoriyadır.
Metafizika– Hadisələri, onların qarşılıqlı əlaqələri, ziddiyyətləri və inkişafı xaricində götürən idealist dünyagörüşü və dərketmə metodudur.
Naturalizm– Hər şeyin özəyində təbiət və təbiət elmlərinin durduğunu iddia edən fəlsəfi cərəyandır.
Panteizm– Allahı təbiətlə eyniləşdirən və təbiəti Allahın təcəssümü sayan dini-fəlsəfi dünyagörüşüdür.
Perspektivizm– İdeyaların müəyyən perspektivlərdə varlığını, ona görə də gerçəkləri vəya dəyərləri mühakimə etməkçün bir neçə movcud baxışların olduğunu iddia edən fəlsəfi cərəyandır..
Rasionalizm– Ağlı idrakın yeganə mənşəyi hesab edən idealist fəlsəfi cərəyandır.
Realizm– Obyektiv varlığı və onun tipik xüsusiyyətlərini düzgün əks etdirməkdən ibarət bədii idrak üsuludur.
Teizm-Allahın fövqəltəbii vücud kimi varlığına, bütün maddi və mənəvi proseslərə onun zəka və iradəsinə təsir göstərməsini qəbul edən dini, fəlsəfi təlimdir.
Utilitarianizm (lat. utlititas-fayda)- Əməllərin çoxluğa faydalı olduğu zaman doğru olduğunu iddia edən fəlsəfi cərəyandır.
Oxuduğunuz üçün təşəkkürlər, ümid edirəm nə isə öyərənə bildiniz.
